Wielkanoc (2022-04-12)

Wielkanoc - W okresie przedświątecznym tradycją jest, że wysyła się kartki wielkanocne oraz życzenia wielkanocne. Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie upamiętniające śmierć, a następnie Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Jest to święto ruchome i może wypaść najwcześniej 22 marca, zaś najpóźniej 25 kwietnia. Poprzedzający Wielkanoc tydzień nazywany jest Wielkim Tygodniem i stanowi okres wspominania najważniejszych dla wiary chrześcijańskiej wydarzeń. Ostatnie trzy dni tego tygodnia (Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota) stanowią Triduum Paschalne. Święta Wielkanocne to czas uczestniczenia w licznych nabożeństwach kościelnych i spotkań w gronie rodzinnym.

Najważniejszym aspektem tych dni powinien być wymiar duchowy. Wielkanoc to czas upamiętniający śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Szczególnie rozpowszechnione na świecie są misteria pasyjne, przedstawiające Mękę Pańską. Najbardziej znane misteria odbywają się w Meksyku, gdzie nad ich organizacją czuwają specjalne bractwa pokutnicze. Uczestnicy procesji wloką ciężkie łańcuchy, przepasani są powrozami, dźwigają wielkie bele z kujących roślin albo też boleśnie się biczują. Z misteriów Męki Pańskiej słynie też m.in. Oberammergau w Alpach Bawarskich, w południowych Niemczech, oraz hiszpańska Sewilla, gdzie mieszkańcy noszą na wielkich platformach rzeźby przedstawiające sceny z Drogi Krzyżowej, zdobione złotem i szlachetnymi kamieniami.

Niektóre zwyczaje wielkanocne wzbudzają wiele kontrowersji. Przykładem jest chociażby publiczne ukrzyżowanie na Filipinach. Stało się ono już swoistą atrakcją przyciągającą rzesze turystów.
Jak głosi stare przysłowie: „Co kraj to obyczaj”. Podobnie jest z tradycją Świąt Wielkanocnych, która różni w zależności od kraju i regionu. Większość zwyczajów wielkanocnych zostało przejęte z pogańskich tradycji związanych z przywitaniem wiosny i budzeniem się przyrody do życia. Święta poprzedzone są okresem świątecznych porządków, które symbolizują usuwanie śladów zim, a także zła i chorób z domów. Wysyła się powszechnie kartki wielkanocne. Jedni podchodzą do święta poważnie i w zadumie, inni na wesoło, a dla niektórych to tylko kilka dni wolnych od pracy.

Tradycje związane z obchodzeniem świąt oraz życzeniami (kartki wielkanocne) w różnych regionach świata:

Europa:

Czechy. Tutaj świętuje się tylko Poniedziałek Wielkanocny. W niektórych wsiach dniem szczególnym jest też Wielki Czwartek, zwany zielonym czwartkiem. Tego dnia podaje się na obiad pokrzywę przyrządzoną podobnie jak szpinak. Pozostałe obrzędy zielonoczwartkowe już się nie zachowały na ziemiach czeskich.
W Czechach również istnieje zwyczaj malowana pisanek i wypiekania specjalnych wielkanocnych łakoci, w postaci baranków z ciasta.
Poniedziałek Wielkanocny nazywany jest inaczej „szmigrus”. W tym dniu chłopcy kilkuosobowymi grupkami objeżdżają te domy, w których są ich rówieśnice. Niosą z sobą „pomlazki”, czyli warkocze splecione z wierzbowych gałązek. Dziewczyny oblewają ich z okien wodą, ale chłopcy, nie bacząc na to, wpadają do domu i ścigają kryjące się po kątach dziewczyny, żeby je wysmagać „pomlazkami” plecionymi z wierzbowych gałązek. Jest to rodzaj jedynie symbolicznej chłosty. Dziewczyna, czułaby się pominięta, jeśli tego dnia nie dotknęłaby jej wielkanocna rózga. Następnie chłopcy wynoszą dziewczyny z domów i wrzucają do strumyków lub potoków. Dopiero potem zaczyna się poczęstunek. Chłopcy biorą sobie ze stołu po pisance i garstce słodyczy albo kawałku baranka z ciasta, a gospodarz częstuje ich palenką, czyli wódką zrobioną ze śliwek, moreli lub wiśni.
Litwa. Tutaj śniadanie wielkanocne jest najdłuższym i najbardziej uroczystym posiłkiem w roku. Zwykle trwa ono aż do późnych godzin wieczornych, z niewielkimi przerwami na przyjęcie odwiedzających domy żaczków - allelujników oraz zabawy w toczenie jajek. Wyjątkową tradycją wileńską w czasie drugie dnia świąt jest budowanie piramidy z pisanek w parku miejskim "Na Zakręcie"

Niemcy. Święta wielkanocne zaczyna się obchodzić już w piątek, który jest dniem ustawowo wolnym od pracy i poświęcony jest głównie na wspólne modlitwy w kościele. Jak nakazuje zwyczaj, po modlitwie wierni gromadzą się na agapie – posiłku, na który składa się chleb, woda i wino. Ludowym zwyczajem Wielkiego Piątku do dziś jeszcze kultywowanym jest przynoszenie przez kobietę wody ze strumienia o poranku, w której następnie myją się wszyscy domownicy. Dopiero po tej czynności kobieta może się odezwać.
Sobota jest dniem ognia, wieczorem przed kościołem rozpala się ognisko, ogień zostaje poświęcony i przeniesiony do kościoła poprzez zapalenie świecy paschalnej. Następnie wierni zgromadzeni w kościele zapalają od niej swoje świece i zabierają je do domów, gdzie palą się one przez całe święta.
W niedzielę wielkanocną daniem głównym podawanym na obiad jest pieczeń z barana.
Poniedziałek poświęcony jest już wyłącznie na odpoczynek.
Popularnym zwyczajem wielkanocnym jest przystrajanie ogródków przydomowych, zazwyczaj na krzakach wiesza się kolorowe pisanki, a wokół rozstawia się zajączki.


Polska. Najbardziej znanym symbolem Wielkanocy jest Święconka, czyli koszyczek z poświęconymi w kościele pokarmami. Stawiany jest na stół podczas śniadania wielkanocnego. W koszyczku przede wszystkim znajdują się: jajka, które są symbolami nowego życia, zwykle w postaci kolorowych pisanek (kraszanek) oraz baranek wykonany z czekolady lub cukru, symbolizujący umęczonego Chrystusa. Należy również poświęcić: chleb, wędlinę, chrzan, pieprz, ciasta świąteczne i sól. Śniadanie wielkanocne rozpoczyna się zazwyczaj od dzielenia się poświęconym jajkiem. Podobne jest to w swej formie i symbolice do bożonarodzeniowego łamania się opłatkiem. Jako, że Wielkanoc jest świętem radości oraz kończy Wielki Post na stołach dominuje przepych.
Popularnym i obchodzonym do dziś jest zwyczaj oblewania się wodą w drugi dzień świąt, nazywany Śmigusem-dyngusem lub Lanym Poniedziałkiem. W niektórych regionach istnieje też tradycja smagania się witkami z gałązek, symbolizująca wiosenne oczyszczenie i rozbudzenie. Pozostałe polskie zwyczaje to Rękawka, Emaus, dziady śmigustne, wieszanie Judasza. Okres w którym wysyła się kartki wielkanocne.

Szwajcaria.
Główną zabawą wielkanocną jest chowanie jajek w ogrodzie, których szukają zarówno dzieci i dorośli. Zwycięzcą wyścigu pozostaje ta osoba, która znajdzie ich najwięcej. W Niedzielę Wielkanocną cała rodzina spotyka się przy stole na świątecznym obiedzie. Najczęściej podawana jest jagnięcina, a także dużo jajek i zajęcy z czekolady.

Szwecja. Święta Wielkanocne obchodzone są pod znakiem rózg i czarownic. Najbardziej znanym zwyczajem są odwiedziny dzieci przebranych za małe czarownice "Paskkaerringar", które chodzą po domach i rozdają listy i kartki świąteczne. W zamian zbierają do czajniczków drobne datki i słodycze. W niektórych rodzinach przetrwał także zwyczaj chłostania domowników brzozowymi rózgami nazywanymi „paskris”, które symbolizują pamiątkę biczowania Chrystusa.
Wielka Sobota to wigilia Wielkiejnocy, kiedy w godzinach popołudniowych spożywa się wspólny obiad złożony głównie z potraw postnych, czyli ryb i jaj. Przodują przede wszystkim sztokfisze (suszone ryby), łosoś podawany na wiele różnych sposobów (np. solone grzbiety łososia). Czasem prawdziwego ucztowania jest Wielka Niedziela, gdzie podawane są już potrawy mięsne. Stoły przyozdabia się gałązkami brzozy, na których zawieszone są kolorowe piórka. Obok nich układa się przygotowane wcześniej przez członków rodziny pisanki, które farbuje się przy pomocy łupin cebuli, kłosów różnych zbóż i dębowych liści.
W Szwecji istnieje również zwyczaj malowania jajek, znany od XVII wieku.

Wielka Brytania. W zasadzie Brytyjczycy nie obchodzą uroczyście Świąt Wielkanocnych. Są to dni wolne od pracy. Brytyjczycy okres świąteczny traktują jak krótkie wakacje i większość rodzin wyjeżdża w tych dniach za miasto.
Jedyną świąteczną tradycją są jajka wielkanocne kiedyś malowane, obecnie są wyparte przez jaja czekoladowe. Główną atrakcją Wielkanocy jest polowanie na jajka poukrywane w różnych zakamarkach w domu i ogrodzie. Dzieci szukają ich, aż do momentu znalezienia wszystkich. Potem do wieczora opychają się znalezionymi słodkościami. Na północy Anglii w Preston zachował się interesujący zwyczaj turlania jaj. Jaja ugotowane na twardo są turlane po zboczu i jajo które najdalej się sturla wygrywa.
Dawniej Wielkanoc była wyjątkowym dniem, w którym pary brały ślub. Być może dlatego ludzie w okresie Wielkanocy ubierali odświętne stroje. Kobiety przywdziewały specjalne czepki ozdabiane wstążkami i kwiatami. Dziś można obejrzeć takie nakrycia w Londynie na specjalnej paradzie wielkanocnej.


Azjatycka Wielkanoc w Libanie:

Liban. Libańska Wielkanoc różni się od powszechnych tradycji świątecznych, elementem łączącym ją z innymi krajami są pisanki.
Ważnym wydarzeniem poprzedzającym Wielkanoc jest Niedziela Palmowa (Shanine). W tym dniu wierni udają się do kościoła koniecznie w nowych ubraniach i butach. Następnie po mszy uczestniczą w procesji niosąc na barana dzieci, trzymające w dłoniach świecie.
Podczas Wielkanocy libański wierny powinien odwiedzić aż 7 kościołów, otrzymując w każdym błogosławieństwo. Starsze pokolenie na przykościelnych drzewach wiesza również ma’amule – tradycyjne ciasteczka z migdałami, polewane lukrem, pieczone właśnie na Wielkanoc.
W Libanie, podobnie jak w innych krajach, Wielkanoc to czas spotkań rodzinnych. Tradycja głosi, iż w czasie świąt należy odwiedzić jak największą liczbę osób. W związku z tym, często jest to wędrówka do bliskich od rana do wieczora.



Ameryka Północna:

Stany Zjednoczone. Tutaj Wielkanoc nie odgrywa aż tak dużej roli jak na przykład Święta Bożego Narodzenia. Obchodzona jest tylko jeden dzień – w niedzielę.
Ciekawostką jest, iż Wielkanoc to również jedyny dzień w roku, kiedy można w USA zobaczyć kobietę w specjalnym wielkanocnym kapeluszu, który nazywa się Easter Bonnet.
Wielkanoc spędza się z rodziną, ale nie są to tak rodzinne święta jak Boże Narodzenie, czy Święto Dziękczynienia, kiedy przy jednym stole spotykają się całe pokolenia. Oprócz jajek, pieczonej szynki w słodkim sosie i ciast, nie ma specjalnych potraw związanych z tym dniem.
W USA (podobnie jak w Wielkiej Brytanii) kultywowana jest tradycja chowania przez królika (ang. Easter Bunny) jajek Dzieci mają za zadanie znaleźć wszystkie pisanki poukrywane w najróżniejszych miejscach w domu lub ogrodzie. Tego dnia grupka biednych dzieci uczestniczy w szukaniu jajek ukrytych w Białym Domu (ang. Easter Egg Hunt). Podczas Świąt Wielkanocnych Zajączek wręcza dzieciom prezenty w koszyczku wielkanocnym, najczęściej są to słodycze, owoce i drobne upominki.
W Nowym Jorku odbywa się w niedzielę słynna Parada Wielkanocna, która przechodzi Piątą Aleją. Podczas pochodu można zobaczyć wyjątkowe historyczne stroje.

Meksyk. Święto Wielkanocne obchodzone są w sposób szczególny. Święty Tydzień (Semana Santa) rozpoczyna się od Niedzieli Palmowej, w czasie której Meksykanie uczestniczą w procesji i święcą gałązki palm. Później gałązki spala się i w Popielec przyszłego roku wykorzystuje jako popiół do posypywania głów (podobnie odbywa się w Polsce). W Wielki Piątek w wielu miasteczkach inscenizowane są sceny męki i ukrzyżowania Jezusa. W Meksyku nie istnieje zwyczaj malowania i święcenia jajek, choć coraz częściej pod wpływem kultury amerykańskiej dzieci dostają wielkanocne zajączki z czekolady. Niedziela Wielkanocna to huczne święto obchodzone do późnych godzin nocnych. Meksykanie uczestniczą w pokazach sztucznych ogni na placach miejskich, bawią się w wesołym miasteczku, jedzą tradycyjne potrawy z ulicznych budek. Od poniedziałku wielkanocnego rozpoczyna się Semana Pascua - Tydzień Paschalny.
Semana Santa i Semana Pascua tworzą okres dwóch tygodni wolnych od pracy i szkoły. Wielkie miasta podczas świąt zostają wyludnione. Większość mieszkańców miast wyjeżdża nad morze, gdzie temperatura wody przekracza 20 stopni. Nocleg nad morzem trzeba rezerwować co najmniej 2 miesiące wcześniej.

Wielkanoc w Afryce:
W Afryce Wielkanoc jest obchodzona głównie we wspólnotach chrześcijańskich. W wigilię Wielkiej Nocy setki ludzi biorą udział w renowacji i dekoracji kościołów papierowymi kwiatami, motylami i drzewami. Czas oczekiwania na Wielkanoc zaczyna się o 15, a kończy o 18 ze względu na brak oświetlenia i zapadający wcześnie mrok.
Po mszy na zewnątrz kościoła są wykonywane tradycyjne tańce i pieśni przy akompaniamencie bębnów. Następnie ludzie wracają do domów by świętować jedząc lokalne potrawy oraz napoje. Przygotowują pieczony ryż z wołowiną lub kurczakiem, który jedzą zarówno chrześcijanie jak i niewierzący. Specyficzne danie w postaci iguany (nazywane Sopa de garrobo) podawane jest na stoły wielkanocne w Nikaragui. Potrawa ugotowana jest z dodatkiem warzyw i ryżu i posiada właściwości silnego wzmacniającego afrodyzjaku. Tradycja ta jest obchodzona, mimo iż iguana jest gatunkiem bliskim wymarcia i znajduje się pod ścisłą ochroną.
Wielkanoc w Afryce ma zarówno wymiar duchowy jak i społeczny. Rodziny odwiedzają się nawzajem i wspólnie spędzają świąteczny czas.